ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αν ορίσουμε ως νεότερη την ιστορική περίοδο του ελληνικού έθνους, απ’τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 και μετά, θα μπορέσουμε να κάνουμε μία ανάλυση που θα μας οδηγήσει στα βασικά σημεία που ορίζουν την ταυτότητα του Έλληνα, έτσι όπως διαμορφώνεται όλα αυτά τα χρόνια, μέσα απ’τις εξελίξεις, μέσα στο γεωπολιτικό πλαίσιο της χώρας μας και κατόπιν των επιδράσεων από ξένους παράγοντες. Με αυτό τον τρόπο θα καταφέρουμε να σκιαγραφήσουμε την ταυτότητα της ελληνικής κοινωνίας.
Τίθεται το ερώτημα: Είναι ένα θέμα για να το ξανασυζητήσουμε, αυτό της ταυτότητας της Ελλάδας; Δεν είναι κάτι που έχει αποκρυσταλλωθεί εδώ και δεκαετίες; Απ’ό,τι φαίνεται, απ’τις δράσεις και τις αντιδράσεις των Ελλήνων σε μεγάλης σημασίας εθνικά θέματα, αλλά και σε ζητήματα της καθημερινότητας, τότε θα καταλάβουμε ότι το ζήτημα της ταυτότητας, με την έννοια της δόμησης του χαρακτήρα, δεν είναι κάτι το προφανές για την ελληνική κοινωνία.
Αυτό που θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, κάνοντας ανάλυση χαρακτήρα στην ελληνική κοινωνία, είναι ότι είναι αδύνατον να αναλύσουμε μαζικά το χαρακτήρα μίας ολόκληρης κοινωνίας. Αυτό είναι μία ενέργεια που κρύβει πολλούς κινδύνους, τόσο να έχουμε λάθος αποτελέσματα όσο και στο να φτάσουμε σε συμπεράσματα που θα είναι επικίνδυνα για την ίδια την κοινωνία, κυρίως για την ψυχική υγεία των ανθρώπων.
Για να αποφύγουμε αυτή την αυθαιρεσία θα πρέπει να λειτουργήσουμε με τύπους ανθρώπων και να κάνουμε την ανάλυσή μας, λαμβάνοντας υπόψη μας τις ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που διαμορφώνουν απόψεις, ψυχικά τοπία και, τελικά, ιδεολογίες. Αυτή η εργασία για να γίνει θα πρέπει να συλλεχτούν με ακρίβεια αυτά τα στοιχεία που θα είναι χρήσιμα για τις απαντήσεις που στα ερωτήματα της έρευνά μας.
Θα ανατρέξουμε, τελικά, στη βοήθεια της θεωρίας της ψυχολογίας για να φτάσουμε στη δόμηση του χαρακτήρα του Έλληνα, σα σημαίνον της ελληνικής κοινωνίας. Είναι αυτονόητο ότι θα φτιάξουμε τύπους Ελλήνων, ψηφίδες που θα φτιάξουν αυτό το παζλ που είναι η εικόνα της ελληνικής κοινωνίας.
Γιατί όμως αυτή η έρευνα είναι αναγκαία; Και, κυρίως, γιατί τώρα; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ελλάδα απ’το 2008 και μετά βρίσκεται στη θέση να αναπροσδιορίσει την κατεύθυνση της πορείας της. Μία απ’τις πιο βασικές λειτουργίες είναι η ανασκόπηση και ο προσδιορισμός του στόχου, τους πέρατος αυτής της διαδρομής. Απαραίτητα είναι δύο ουσιαστικά στοιχεία: ποιοι είμαστε, ποια είναι η ταυτότητά μας, τελικά ποια είναι η διαδρομή μας, ως έθνος, μέχρι σήμερα.
Η Ιστορία μας βοηθά να ανακαλύψουμε αυτά τα στοιχεία, αλλά, με μία απλή ανάγνωσή της, δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε αυτά τα σημεία που προσδιορίζουν τον Έλληνα, σα χαρακτήρα, σα μία ξεχωριστή και μοναδική οντότητα. Για να γίνει αυτό έχουμε την ανάγκη να βοηθηθούμε τόσο απ’τα οικονομικά στοιχεία της ελληνικής ιστορίας όσο και απ’τις κοινωνιολογικές αναλύσεις που αναφέρονται σε αυτή. Θα έχουμε πλέον τον τρόπο να μπούμε στο θέμα μας, δηλαδή να διερευνήσουμε την ψυχή του Έλληνα.
Να μιλήσουμε για τον ψυχικό κόσμο της ελληνικής κοινωνίας χωρίς να αρνηθούμε να δούμε αυτά τα δομικά στοιχεία που την περιβάλλουν, να παρατηρήσουμε τελικά το οικοδόμημα και να μπορέσουμε να το αναλύσουμε και να το περιγράψουμε. Είναι θέμα αυτογνωσίας, επαναπροσδιορισμού και δυνατότητας μίας καλύτερης και πιο αποτελεσματικής δράσης.
Είμαστε υποχρεωμένοι να αναφερθούμε στις ρίζες μας, στο μακρινό παρελθόν και να τις βάλουμε στο σήμερα, αλλιώς δεν έχει νόημα μία χωρίς έννοια αρχαιολατρία, η οποία θα μένει μόνο στην ηδονική ευχαρίστηση και δε θα προχωρήσει στην ανακάλυψη της πραγματικότητας, έτσι όπως τη ζούμε. Με ανάλογο τρόπο μπορούμε να μιλήσουμε για την προγονολατρία, τελικά για τη λατρευτική ανάγκη να ανατρέχουμε στο παρελθόν μας. Ξέρουμε πολύ καλά ότι το παρελθόν είναι αυτό που θα μας μιλήσει για το παρόν και το μέλλον, άρα θα πρέπει, εκτός απ’το να το θεοποιούμε, να το αναλύσουμε και να βρούμε αυτά τα δομικά του στοιχεία που θα χρησιμοποιήσουμε για τη δόμηση του παρόντος.
Η μεθοδολογία μας θα είναι η δομική ανάλυση, όπως την εισήγαγε στην ανθρωπολογία ο Claude Levi Strauss, για να μπορέσουμε να αναδομήσουμε αυτό το οικοδόμημα που είναι η ελληνική πραγματικότητα σήμερα. Θα ανατρέξουμε στις θεωρίες της ψυχολογίας για να μιλήσουμε για την ψυχή, ιδιαίτερα σε αυτές του Βίλχελμ Ράιχ, του Καρλ Γιουνγκ και του Έριχ Φρομ. Θα δουλέψουμε με τα ιστορικά δεδομένα και με τις οικονομικές αναλύσεις και τα ιστορικά στοιχεία που αναφέρονται στην οικονομία της Ελλάδας. Θα ξεκινήσουμε απ’τις ρίζες μας, κάνοντας μία γρήγορη ανασκόπηση.
Γιάννης Φραγκούλης
