Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΟΙΚΩΝ
O Ζωρζ Μουστακί (Georges Moustaki, 3 Μαΐου 1934−23 Μαΐου 2013) ήταν Γάλλος τραγουδιστής και συνθέτης, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η οικογένειά του ήταν Έλληνες Σεφαραδίτες Εβραίοι από την Κέρκυρα και το αρχικό του όνομα ήταν Γιουσέφ (Yussef Mustacchi).
Ο Ζωρζ Μουστακί γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και πέθανε στη Νίκαια, στη Γαλλία. Οι γονείς του ονομάζονταν Νεσίμ και Σάρα και κατάγονταν από την Κέρκυρα. Στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια είχαν ένα βιβλιοπωλείο και έρχονταν σε επαφή με πολλές κουλτούρες. Στο σπίτι μιλούσαν κατά κανόνα ιταλικά, αλλά στους δρόμους με τα άλλα παιδιά μιλούσε αραβικά. Οι γονείς του έδωσαν στον μικρό Μουστακί και στις αδελφές του γαλλική παιδεία, βάζοντάς τον σε γαλλικό σχολείο. Όμως, δεν απαρνήθηκε τις ελληνικές ρίζες του αν και δεν έμαθε τη γλώσσα. Ο ίδιος λέει για την καταγωγή του σε συνέντευξή του:
«Έχω γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια και έτσι έχω μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε ό,τι ελληνικό έφεραν και έσπειραν οι Πτολεμαίοι στη γενέτειρά μου. Είμαι Έλληνας από πατέρα, μητέρα και παππού, με ρίζες στη Μικρά Ασία, τα Ιωάννινα, τη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα. Η Αλεξάνδρεια, αν και μου χάρισε τον κοσμοπολιτισμό των Πτολεμαίων, με απομάκρυνε από την ελληνικότητά μου. Η Αίγυπτος ζούσε τότε σ” ένα κοσμοπολίτικο, πολύγλωσσο παζάρι. Οι άνθρωποι επικοινωνούσαν σε πολλές γλώσσες – αραβικά, αγγλικά, γαλλικά. Η Αλεξάνδρεια με άνοιξε στον κόσμο… Οι πρόγονοί μου μιλούσαν όλοι ελληνικά. Η θεία μου η Ροζάντι μέχρι τα πέντε χρόνια της αρνιόταν να μιλήσει, έως τη μέρα που ήρθαν στο σπίτι συγγενείς από την Ιταλία. Από τότε, η θεία άρχισε να μιλάει, αλλά μόνο στα ιταλικά. Έτσι, εξαιτίας της επιλεκτικής αλαλίας της θείας μου, τα ελληνικά απαγορεύτηκαν στην οικογένειά μου και η γλώσσα του Δάντη έγινε η μητρική μου γλώσσα.»
Το 1951 πήγε στο Παρίσι και εντυπωσιάστηκε από τον τραγουδοποιό Ζωρζ Μπρασέν (Georges Brassens) σε τέτοιο βαθμό ώστε άλλαξε το όνομά του από «Γιουσέφ» σε «Ζωρζ». Ο Μουστακί παντρεύτηκε πολύ νέος, σε ηλικία 20 ετών, και έχει μια μεγάλη οικογένεια, μέλη της οποίας ζουν σε Γαλλία, Ισραήλ, Βραζιλία και Βενεζουέλα.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Ο Μουστακί τραγούδησε σε πολλές γλώσσες: γαλλικά, ιταλικά, ελληνικά, πορτογαλικά, ισπανικά, αγγλικά και αραβικά. Τα εκατοντάδες τραγούδια του έχουν ρομαντικό ύφος και οι στίχοι του είναι ποιητικοί. Οι μελωδίες του είναι απλές και εύκολα αφομοιώσιμες από το κοινό.
Εκτός από τον ίδιο, τα τραγούδια του έχουν τραγουδήσει σπουδαίοι τραγουδιστές και τραγουδίστριες, όπως η Εντίτ Πιάφ (μεταξύ άλλων το περίφημο: Milord), η Δαλιδά (όπως τη μεγάλη επιτυχία: Gigi l’amoroso), η Μπαρμπαρά (Barbara), η Μπριζίτ Φοντέν (Brigitte Fontaine), ο Χέρμπερτ Παγκανί (Herbert Pagani), η Φρανς Γκαλ (France Gall) και η Σίντι Ντανιέλ (Cindy Daniel).
Τη δεκαετία του 1960 μετέφρασε στα γαλλικά και τραγούδησε τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Έτσι ξανασυνδέεται με την ελληνική του ρίζα και το 1966 επισκέπτεται την Ελλάδα για πρώτη φορά. Αργότερα θα πει πολλά τραγούδια του Χατζιδάκι, μεταξύ άλλων την «Πορνογραφία». Το 1970 πρωταγωνίστησε με τον Μίκη Θεοδωράκη στην ταινία μικρού μήκους (διάρκειας 20΄) του Ροβήρου Μανθούλη: «Είμαστε δύο», στην οποία τραγουδά στα γαλλικά τα τραγούδια που είχε γράψει στη φυλακή ο Μίκης.
Στην Ελλάδα έγιναν μεγάλες επιτυχίες τα τραγούδια του: «Ο Μέτοικος», το οποίο τραγούδησε το 1971 ο Γιώργος Νταλάρας και η«Μεσόγειος», που ερμήνευσε το 1973 η Βίκυ Μοσχολιού. Τα δύο αυτά τραγούδια μαζί με άλλα, σε ελληνική απόδοση του Δημήτρη Χριστοδούλου, ερμήνευσε το 1979 ο Αντώνης Καλογιάννης στο δίσκο: «Ο Αντώνης Καλλογιάννης τραγουδά Μουστακί».
Το 1954, ο Ζωρζ σε ηλικία 20 ετών, παντρεύτηκε την Ανίκ Κοζανέκ και ένα χρόνο αργότερα απέκτησαν μία κόρη, την Πία Μουστακί. Ο Ζωρζ βέβαια δεν ήταν και ο καλύτερος οικογενειάρχης, καθώς ταλαντευόταν μεταξύ μουσικής, ταξιδιών, ζωγραφικής και γυναικών. Το 1958 ο Μουστακί γνώρισε την Εντίθ Πιάφ μέσω ενός φίλου κιθαρίστα. Η Πιάφ εκείνη την εποχή ήταν εξαιρετικά διάσημη και θέλησε να γνωρίσει τον Μουστακί από καθαρή περιέργεια. Η Γαλλίδα τραγουδίστρια εντυπωσιάστηκε με την απλότητα της μουσικής του Μουστακί, που παρόλα αυτά ήταν απίστευτα ρομαντική και αισθαντική και αποφάσισε να συνεργαστούν. Ο Μουστακί έγραψε πολλά τραγούδια για την Πιάφ, μεταξύ των οποίων και το «Milord» που έγινε νούμερο ένα στην Γερμανία το 1960. Η Πιάφ ωστόσο γοητεύτηκε και με το παρουσιαστικό του Ζωρζ.
ΣΗΜΑΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ
Η επόμενη δεκαετία ήταν αρκετά επιτυχημένη για το Ζωρζ που έγραψε και συνέθεσε τραγούδια για πολλούς Γάλλους καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων η Δαλιδά, η Φρανσουάζ Αρντί, η Μπάρμπαρα και η Μπριζίτ Φονταίν. Ο Μουστακί επισκέφτηκε την Ελλάδα το 1966. Συνδέθηκε για άλλη μια φορά με την ελληνική καταγωγή του και ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και την ηθοποιό Μελίνα Μερκούρη, με την οποία κράτησε φιλική σχέση. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας τα μεταφρασμένα τραγούδια του Μουστακί, «Μέτοικος» και «Μεσόγειος», αποτέλεσαν τραγούδια αντίστασης των Ελλήνων κατά του στρατιωτικού καθεστώτος. Το ταξίδι του στην Ελλάδα υπήρξε και η έμπνευση του τραγουδιού «Μέτοικος» που κυκλοφόρησε το 1969. Στο τραγούδι, ο Ζωρζ αναφερόταν στον εαυτό του ως «Έλληνας βοσκός». Πολλές δισκογραφικές εταιρίες αρνήθηκαν να το κυκλοφορήσουν και ο Μουστακί αναγκάστηκε να αναπτύξει έντονη δραστηριότητα ώστε να το διαδώσει εμφανιζόμενος σε πολλές συναυλίες και εκδηλώσεις.
Η σχέση του Μουστακί με την Ελλάδα δε σταμάτησε με το «Μέτοικο». Το 1972, ο Ζωρζ μετέφρασε στα γαλλικά δύο τραγούδια που ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε κατά την παραμονή του στην φυλακή και παρουσιάστηκαν στην ταινία «Είμαστε δύο», όπου ο Ζωρζ πρωταγωνίστησε μαζί με τον Θεοδωράκη. Επίσης, ερμήνευσε πολλά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι στα γαλλικά, μεταξύ των οποίων «Η πέτρα» και «Ο ηθοποιός». Το 1971 ο Μουστακί τραγούδησε μαζί με τον Γιώργο Νταλάρα τον «Μέτοικο», ενώ το 1973 η Βίκυ Μοσχολιού για πρώτη φορά ερμήνευσε την «Μεσόγειο». Ο Μουστακί μέχρι το 2009 συνέχισε ακούραστα να συνθέτει, να γράφει στίχους, να ερμηνεύει τραγούδια, να κυκλοφορεί δίσκους και να πραγματοποιεί περιοδείες. Ταξίδεψε στην Βραζιλία, όπου επηρεάστηκε από την παραδοσιακή μουσική της χώρας. Έκανε περιοδείες σε Νότια Αμερική, Ασία, Αφρική και Ευρώπη, αλλά και σε ολόκληρη τη Γαλλία.
Έπειτα από 40 ολόκληρα χρόνια, ο Μουστακί μετακόμισε από το Παρίσι στη Νίκαια της γαλλικής Ριβιέρας, καθώς ο καιρός και η ατμόσφαιρα του Παρισιού επιβάρυναν την υγεία του. Το 2013, στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε, ανέφερε πως «Λυπάμαι που δεν τραγουδώ στο μπάνιο μου. Δε λυπάμαι όμως που δεν τραγουδώ δημόσια. Έκανα τον γύρο. Τον γύρο του κόσμου και το γύρο των αιθουσών, μεγάλων ή μικρών. Έζησα μαγικά πράγματα…». Στις 23 Μαΐου του 2013, ο Μουστακί έφυγε από την ζωή σε ηλικία 79 ετών στη Νίκαια της Γαλλίας. Σύσσωμος ο κόσμος του καλλιτεχνικού στερεώματος και της πολιτικής σκηνής της Γαλλίας, μεταξύ των οποίων και ο Φρανσουά Ολάντ εξέδωσαν συλλυπητήριες ανακοινώσεις. Ο Μουστακί υπήρξε ένας ταξιδευτής του κόσμου που συνέδεσε τη μουσική της Ανατολής με ήχους της τζαζ και ρομαντικούς στίχους, που μιλούσαν για ιδανικά και για αντίσταση, για χαμένους και για κερδισμένους έρωτες.
Γιάννης Φραγκούλης
