σαν μία νευρωτική διαδικασία
Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Από πότε ξεκινά στον άνθρωπο, πιο ειδικά σε ένα βρέφος η άσχημα υποτροπιασμένη νεύρωση; Ή, για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι, πότε εμφανίζονται σε μία γυναίκα αυτά τα στοιχεία που θα διαμορφώσουν αυτό που θα ονομάσουμε νευρωτικό χαρακτήρα; Όσο και να φαίνεται περίεργο, αυτά τα δύο ερωτήματα σχετίζονται το ένα με το άλλο τόσο που, κάνοντας μία ανάλυση σε βάθος, θα συμπεράνουμε ότι είναι το ίδιο ακριβώς ερώτημα και όχι δύο διαφορετικά. Για να πάμε τελικά στο τρίτο και τελευταίο ερώτημα: πως μεταδίδεται αυτή η νεύρωση στο μικρό αγόρι; Θα εκθέσουμε εδώ αυτό το θέμα που έχει να κάνει με τις υποτροπιασμένες νευρώσεις που παράγονται και αναπαράγονται στον άνθρωπο από τη βρεφική του ηλικία, ουσιαστικά ακόμη πιο πριν απ’αυτή, πριν ακόμα γεννηθεί.
Ας σκεφτούμε τις συμπεριφορές των ενήλικων ατόμων σε ένα βρέφος, σε ένα κορίτσι που είτε δεν έχει καταλάβει είτε έχει κατανοήσει μέχρι κάποιο βαθμό τον κόσμο στον οποίο βρίσκεται. Τότε θα ανακαλύψουμε ό,τι του λένε, ό,τι το ρωτούν και ό,τι το προτρέπουν έχουν να κάνουν πολύ με το θέμα της συμβίωσης. Όντως οι περισσότερες κουβέντες έχουν να κάνουν με την αναπαραγωγή του κοινωνικού ιστού στο ελάχιστο κύτταρό της, στην οικογένεια. Ο γάμος και η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους είναι το θέμα των περισσότερων ερωτήσεων που κάνουν οι μεγαλύτεροι στην ηλικία, αυτό που θα γίνει προτροπή και αργότερα εντολή και πίεση. Να παντρευτεί και να κάνει παιδιά.
Η εικόνα της νύφης είναι ένα βαρύ χνάρι στον ψυχικό κόσμο του μικρού παιδιού. Ένα σημείο το οποίο αναφέρεται στην ιστορία των γονιών, των παππούδων, των προπάππων κ.ο.κ., πηγαίνοντας, ακολουθώντας το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας, στον πρώτο που ξεκίνησε αυτή την οικογενειακή ιστορία και, μέσω αυτού, στην αρχή της ανθρώπινης ιστορίας: «Εγώ θα είμαι αυτή που θα σταματήσει τη ιστορική ροή της οικογενειακής ιστορίας;», θα αναρωτηθεί σίγουρα, μςε ασυνείδητο ή με συνειδητό τρόπο, η έφηβη ή η νεαρή κοπέλα. Αυτό θα είναι ένα ερώτημα και μία ανοιχτή πληγή για το μέλλον.
Το έχουν καταφέρει. Έχουν μεταδώσει, σα μία επιδημική ασθένεια, αυτό που έχουν μεταφέρει οι παππούδες, αυτή την εντολή, αυτό το «πρέπει» που, με διαφορετικούς τρόπους, καταπιέζει το άτομο αφού του βάζει σαν καθήκον να βρει ένα σύντροφο, να κάνει οικογένεια, παιδιά και, πολύ περισσότερο, να ταιριάζει με αυτόν και, αν είναι δυνατόν, να ζήσουν μαζί μέχρι τα βαθιά γεράματα!
Δημιουργείται λοιπόν μία αφορμισμένη νεύρωση στο μικρό κορίτσι, ακόμα όταν απέχει πολύ απ’την ηλικία του γάμου, όταν δεν είναι καν έφηβη. Αυτό δηλώνει το βαθμό της αρρώστιας που υπάρχει στην κοινωνία μας, όταν θεωρεί ότι είναι δεδομένο ο γάμος και ειδικά η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους, ακόμη περισσότερο του οικογενειακού ονόματος. Είναι ένα είδος τοτεμισμού, χωρίς να δηλώνεται σαν τέτοιος ούτε να εκλαμβάνεται με την αρχέγονη σημασία του. Το αγόρι και το κορίτσι πρέπει να γίνουν πατέρας και μητέρα, να διαιωνίσουν την πατριαρχική εξουσία, τελικά να αναπαράγουν τις δομές της πατριαρχικής, καπιταλιστικής ή ιμπεριαλιστικής κοινωνίας για να συνεχίζεται ο ίδιος τρόπος διακανόνισης της ζωής στο διηνεκές.
Ποιο είναι το πλαίσιο στο οποίο κινούνται αυτά τα στοιχεία; Το πλαίσιο αυτό είναι το κοινωνικό ιδεατό και στιγματίζεται απ’τις ιδέες που κανονίζουν τη ζωή της κοινότητας. Οι πιο πολλές απ’αυτές τις ιδέες έχουν να κάνουν με τη θρησκευτική μυθολογία, η οποία υποστηρίζει τη δομή της κοινωνίας ή της εξουσίας που την κανονίζει. Αυτό υπάρχει στο ασυνείδητο του ανθρώπου, σαν αρχέτυπο, και αφήνει ένα δυνατό σημάδι στον ψυχισμό του ανθρώπου. Ποιο ταίρι θα βρει μία γυναίκα και ποιο θα είναι αυτό, πως θα ταιριάξουν και τι θα κάνουν στη ζωή τους, τελικά πότε θα γίνει αυτή η συνένωση; Ερωτήματα που πολλές φορές δεν έχουν απάντηση όταν στην εν λόγω κοινωνία, όπως στη δυτικού τύπου, δεν υπάρχει η ουσιαστική επικοινωνία και η επαφή του ενός ατόμου με το άλλο.
Αυτή η αφηγηματική τρύπα θα μεγαλώσει και θα εμποδίζει την απόλαυση να έρθει και, κατά συνέπεια, θα αφήσει ένα άγχος που θα δημιουργείται απ’αυτούς τους κανόνες, τις εντολές, τα «πρέπει». Βιαστικές ενέργειες ή αποτροπή αυτής της επιλογής είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό λειτουργεί σαν απώθηση του καταπιεστικού συναισθήματος που η ίδια η κοινωνία έχει παράγει: ο γάμος μετατοπίζεται και η συνεύρεση δίνει τη θέση της στη μοναξιά, στο να ζούμε κατά μόνας. Μία απ’τις παρενέργειες είναι αυτή η κατακερματισμένη κοινωνία ή η δυστυχία της αποτυχημένης συμβίωσης.
Με αυτό τον τρόπο η γυναίκα καταπιέζεται, ζει με τη νεύρωσή της που της κανονίζει τη ζωή. Αυτή η νεύρωση γίνεται τελικά τρόπος ζωής. Είναι ένας «φυσιολογικός» τρόπος να ζει κάποια γυναίκα και, κατά συνέπεια, είναι «λογικό» να επιθυμεί να συνεχιστεί αυτός ο τρόπος ζωής και στις επόμενες γενιές. Αυτή η επιθυμία είναι μία ακόμη αφορμισμένη νεύρωση που ταλαιπωρεί τη γυναίκα. Τελικά προσδιορίζεται από την κοινωνία και αυτοπροσδιορίζεται η γυναίκα σαν ένα χρηστικό αντικείμενο: είναι προορισμένη να κάνει παιδιά και να αναπαράγει το ανθρώπινο είδος.
Επειδή όμως για την αναπαραγωγή του ανθρώπου, υπό φυσιολογικές συνθήκες, χρειάζονται δύο άτομα, είναι μοιραίο αυτή η νεύρωση να μεταφέρεται στο αγόρι, απ’τη μικρή ηλικία του. Το αγόρι πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι διαφέρει απ’το κορίτσι, ότι είναι κυνηγός γυναικών, ότι αυτός είναι που θα κάνει το πρώτο βήμα σε μία σχέση, ότι θα είναι ο αρχηγός της οικογένειας, ότι, τελικά, θα έχει το πάνω χέρι. Είναι κατανοητό, λοιπόν, πως αυτή η νεύρωση μεταφέρεται, πάντα υποτροπιασμένη, κανονίζει τις ανθρώπινες συμπεριφορές και σχέσεις, δημιουργεί αρρώστιες στην κοινωνία μας.
Το πιο σωστό θα ήταν ο άνθρωπος, άντρας ή γυναίκα, να αφήνεται ελεύθερος να αποφασίζει αυτό που θέλει. Να φτιάχνει μία σχέση όπως επιθυμεί, όπως ο ψυχικός του κόσμος τον προτρέπει. Να φτιαχτεί, τελικά, μία κοινωνία σε υγιής βάσεις όπου τα άτομα θα συμβιώνουν όσο πιο αρμονικά γίνεται, όπου ο κατακερματισμός της δεν θα υπάρχει και η κοινωνική συνοχή θα είναι μία απ’τις μεγαλύτερες άμυνες του ανθρώπου.
Γιάννης Φραγκούλης
(ερευνητής-ψυχαναλυτής)
