ΚΩΔΩΝΟΦΟΡΟΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΤΑ ΚΟΥΔΟΥΝΙΑ ΞΥΠΝΗΣΑΝ ΚΑΙ ΕΔΙΩΞΑΝ ΤΟ ΚΑΚΟ

Οι κωδωνοφόροι είναι ένα απ’τα πανάρχαια έθιμα των Ελλήνων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό το έθιμο αναπτύχθηκε, όπως και άλλα, απ’την ανακάλυψη της γεωργίας και μετά, από τότε που ο άνθρωπος έπαψε να είναι τροφοσυλλέκτης και έγινε καλλιεργητής. Το χάος, γίνεται χωράφι, χώρος μετρημένος, ενώ η αδιάφορη εναλλαγή θερμών και ψυχρών περιόδων γίνεται πέρασμα από τον ένα παραγωγικό κύκλο στον άλλο.

Οι γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες βίωναν τα περάσματα από τον έναν παραγωγικό κύκλο στον άλλο με την εξαιρετική ένταση που τροφοδοτούσε το δίπολο του φόβου και της ελπίδας. Φόβος απέναντι στο απρόβλεπτο και το ευμετάβλητο της κλιματικής συνθήκης που μπορούσε να απειλήσει τη σοδειά, άρα την επιβίωση της κοινότητας.

Η ελπίδα για καλή συγκομιδή και υγιή αναπαραγωγή ανθρώπων και ζώων, αυτά τα κοινά και διάχυτα στις κοινότητές τους ισχυρά αισθήματα ώθησαν τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους να επινοήσουν διαβατήριες τελετές, ιεροπραξίες ευγονικού και ευετηρικού-καλοχρονιάτικου χαρακτήρα, κυρίως μιμητικές παραστάσεις των γεωργικών εργασιών, και να τις πυκνώσουν κατά το κρίσιμο πέρασμα από τον χειμώνα, εποχή εμφανούς νέκρωσης της φύσης, στην άνοιξη, εποχή αρχόμενης αναβλάστησης. Πολλές απ’αυτές τις τελετές αναπαριστούσαν τις κινήσεις των ζώων, σα να τα προκαλούσαν για να πάρουν απ’τη δύναμή τους ή προσπαθούσαν να γονιμοποιήσου τη γη με φαλλικές παραστάσεις.

Με τις τελετές, τα δρώμενα όπως ονομάζονται, επικαλούνταν μυστηριακές, υπέρτερες των φυσικών δυνάμεων δυνάμεις, για να τις εξευμενίσουν, ώστε να ευεργετήσουν την κοινότητα: ευεργεσία σημαίνει ανανέωση της εμπιστοσύνης στη δύναμη της κοινότητας, στον συλλογικό της εαυτό, στην αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της.

kodonoforoi-2015-foto2

Η περιοχή μας, εδώ στη Θεσσαλονίκη, πάνω στον διάδρομο Θερμαϊκός-Αξιός-Μοράβας-κοιλάδα της Ουγγαρίας που διέτρεξε ο πολιτισμός των καλλιεργητών μεταδίδοντας, γύρω στην 7η χιλιετία π.Χ., τη γεωργία από το Αιγαίο στις ολιγομελείς κοινωνίες των κυνηγών της Μεσευρώπης, υπήρξε κεντροβαρική στην ανάπτυξη του νέου γεωργοκτηνοτροφικού πολιτισμού και των ιεροπραξιών του. Άλλοι τρεις διάδρομοι, δυτικά της ελληνικής χερσονήσου, διαπερνούν το ορεινό εμπόδιο των Άλπεων επιτρέποντας τη μετάδοση της γεωργίας έως την 5η χιλιετία π.Χ., από τη βόρεια ακτογραμμή της Μεσογείου στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη: το πέρασμα του Μπρέννερο στη Βόρεια Ιταλία, ο Ροδανός ποταμός πλάι στη Μασσαλία, η περιοχή Καρκασσόν δίπλα στα Πυρηναία.

Ο προνεωτερικός άνθρωπος επινόησε τα εκκωφαντικά, στην κλίμακα της κοινότητάς του, κουδούνια για να εξορκίσει το κακό, τα κατάφερε καλά, κάτι που φαίνεται απ’τα τεραστίων διαστάσεων κουδούνια που θέλουν να φοβίσουν τον εχθρό-χειμώνα, αλλά και τα ζώα που απειλούν τις σοδειές τους. Αν και έχουν περάσει εκατοντάδες χρόνια από τότε, αυτό το έθιμο δεν έχει χάσει κατά το ελάχιστο τη δύναμή του. Αντίθετα έχει δεχτεί στοιχεία, αντιδάνεια απ’τη χριστιανική τελετουργία.

Γίνεται ακριβώς μετά τη νίκη του πρώτου εχθρού, των καλικαντζάρων, και είναι το δωδεκαήμερο που έχει τη δική του πολύ μεγάλη σημασία. Μετά από ένα ευχάριστο ξέσπασμα της άνοιξης, μέσα στην καρδιά του χειμώνα, τις Αλκυονίδες μέρες, μετά από δώδεκα ημέρες αισθάνεται ο άνθρωπος την ανάγκη να βγει στην αντεπίθεση και να διώξει απ’το θυμικό του την απειλή του χειμώνα. Η εορτή του θεού Ήλιου ή του Χριστού, την ημέρα που ανασταίνεται ο ήλιος, στις 25 Δεκεμβρίου, η νίκη των καλικάντζαρων, μετά από δώδεκα ημέρες –κάτι που ισοδυναμεί με τους δώδεκα μήνες, με ένα ημερολογιακό χρόνος, άρα μία ευχή για την ευτυχία όλης της υπόλοιπης ζωής- τότε εμφανίζονται αυτά τα έθιμα στις γεωργικές και κτηνοτροφικές περιοχές. Εδώ θα προστεθεί και ο άγιος Γεώργιος, αυτός που εμπλέκεται με τα αρχέγονα μυθικά στοιχεία, το δράκο, οποίος απειλεί τη νύφη-Άνοιξη.

Στη Θεσσαλονίκη ήταν η δεύτερη φορά που «εισέβαλλαν» οι κωδωνοφόροι. Με πρωτοβουλία του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, με καλλιτεχνικό διευθυντή το Βασίλη Καρκατσέλη, την πρώτη φορά το έθιμο φωτογραφήθηκε και έγινε τουλάχιστον μία έκθεση. Το 2015, την επόμενη χρονιά, ήρθαν πάλι οι κωδωνοφόροι απ’τη Θεσσαλία, το νομό Θεσσαλονίκης, τη Δράμα και αναστάτωσαν την πόλη. Απ’το Λευκό Πύργο στην πλατεία Αριστοτέλους, στάση για χορό και τραγούδια, και μετά ένα γύρο στην πόλη έδωσαν το σύνθημα: Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει.

Μπορείτε να πάρετε μία γεύση απ’το βίντεο που ετοιμάσαμε και από τις φωτογραφίες που τραβήξαμε, να μπείτε στον κόπο να έρθετε την επόμενη χρονιά με τις οικογένειές σας, να ζήσετε, έστω και λίγο μακριά απ’τον ανθρωποφάγο, σύγχρονο πολιτισμό και να επιστέψετε για λίγο στις ρίζες σας.

Γιάννης Φραγκούλης



ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Ο Γιάννης Φραγκούλης γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1960, όπου τέλειωσε το εξατάξιο γυμνάσιο. Σπούδασε χημεία στον Καναδά, στο Μόντρεαλ (Quebec), στο Μόνκτον (New Brunswick) και στην Ορλεάνη (Γαλλία). Το 1989 σπούδασε φωτογραφία στην ΑΚΤΟ, στην Αθήνα. Παρακολούθησε σεμινάρια σημειωτικής, με το Δημήτρη Τσατσούλη (φωτογραφίας, λογοτεχνίας και θεάτρου), στο Ελληνοαμερικάνικο Κολλέγιο. Το 2009 τέλειωσε το Master in Arts, από το Middlesex University, με θέμα της διατριβής του, «Ο μύθος, μια αφηγηματική διακειμενικότητα». Το 1989 άρχισε να αρθρογραφεί και το 1990 ξεκίνησε να γράφει κριτικές κινηματογράφου. Το 1992 έγινε μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου, της οποίας έχει διατελέσει Πρόεδρος, και της FIPRESCI. Το 1994 έγινε μέλος του «Μικρό» (Σωματείο για την ταινία μικρού μήκους), στο οποίο ήταν Πρόεδρος για δύο θητείες. Το 2000 ξεκίνησε να διδάσκει σε σεμινάρια κινηματογράφου στην Ένωση Τεχνικών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης (ΕΤΕΚΤ), στο «Μικρό», στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, στο Μουσείο Κινηματογράφου, στο Μικρό Πολυτεχνείο, στη Σχολή Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου, στο δικό του χώρο και σε συνεργασία με τη filmfabrik Productions, στη Θεσσαλονίκη, όπου διδάσκει κινηματογράφο μέχρι σήμερα στο Κινηματογραφικό Εργαστήρι Fabula, το οποίο διευθύνει. Συμμετείχε στο στρογγυλό τραπέζι της FIPRESCI, στην Κωνσταντινούπολη και στη Φιλιππούπολη με θέμα τον βαλκανικό κινηματογράφο. Συμμετείχε σε κριτικές επιτροπές στα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας και σε Φεστιβάλ, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του Εργαστηρίου Almakalma, το οποία ερευνά τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο (Performance). Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στην εφημερίδα Εξόρμηση, στην οποία ήταν υπεύθυνος του πολιτιστικού τμήματος, στην Αθηναϊκή, στη Νίκη, στο Μανδραγόρα, στην Ουτοπία, στη Σύγχρονη Εκπαίδευση, στον κατάλογο του Φεστιβάλ της Λάρισας, στη Γραφή, στο Κ.ΛΠ., στο Ριζοσπάστη και στο Αλμανάκ της ΠΕΚΚ. Ίδρυσε το περιοδικό «αντι-Κινηματογράφος», στο οποίο ήταν διευθυντής σύνταξης, το 1992, το περιοδικό «Κινηματογράφος και Επικοινωνία», στο οποίο ήταν διευθυντής, το 2000. Επιμελήθηκε και συνπαρουσίασε, μαζί με τον Κώστα Σταματόπουλο, την εκπομπή «Cineπλάνο», στο 902TV, από το 2008 έως το 2009. Ήταν υπεύθυνος για τους διαδικτυακούς τόπους www.cinemainfo.gr και www.theaterinfo.gr. Ίδρυσε και διεύθυνε το greeceactuality.wordpress.com. και τώρα διευθύνει και αρθρογραφεί στα www.filmandtheater.gr και www.thessalonikinfo.gr. Έχει μεταφράσει το βιβλίο του Jean Mitry, «Ο ρυθμός και η μουσική στον κινηματογράφο», έχει γράψει τα βιβλία «Η κωμωδία στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο», εκδ. Έλευσις, το 2006, «Τι είναι ο κινηματογράφος;», εκδ. Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών (σειρά νεανική Βιβλιοθήκη) και «Κώστας Φέρρης», εκδ. της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Έχει οργανώσει διάφορες εκδηλώσεις στην Ελλάδα, όπως το Αφιέρωμα στον Παλαιστινιακό Κινηματογράφο, το 2002, την Εβδομάδα Κλασικού Ιαπωνικού Κινηματογράφου και την Εβδομάδα Σύγχρονου Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, το 2002, ως μέλος της Π.Ε.Κ.Κ. Ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής του Πανοράματος Νέων Δημιουργών, στο Ε.Κ.Θ., στη Θεσσαλονίκη, και ιδρυτής της Κινηματογραφικής Λέσχης Solaris, η οποία δραστηριοποιείται πλέον στη Θεσσαλονίκη. Διευθύνει το Αφηγηματικό Εργαστήριο Fabula, που ερευνά τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο. Έχει σκηνοθετήσει τρείς ταινίες μικρού μήκους, οι δύο πτυχιακές για το Master στο πανεπιστήμιο Middlesex, και την ταινία-ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, «Η αγία της αρχαίας Μαντινείας». ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ «Μέσα από τις βιτρίνες», 8΄, 2009, σκηνοθεσία «Nafasz», 7΄, 2009, σκηνοθεσία «Η αγία της αρχαίας Μαντινείας», 50΄, 2010, ντοκιμαντέρ, σκηνοθεσία «Στιγμή απολιθωμένη», 31΄, 2010, ντοκιμαντέρ, σκηνοθεσία «Η τελευταία λατέρνα», 6΄, 2010, σεναριακή επιμέλεια «Το κλειδί της επιστροφής», 13΄, 2015, σεναριακή επιμέλεια «Το συρματόπλεγμα», 19΄, 2015, σεναριακή επιμέλεια «Στο Τσινάρι», 7΄, 2017, σκηνοθεσία «Sotos, ζωγράφος αει…πράγμων», 2020, 97΄, σκηνοθεσία-φωτογραφία ΒΙΒΛΙΑ «Ο ρυθμός και η μουσική στον κινηματογράφο», του Jean Mitry, μετάφραση, εκδ. Entracte και Σύγχρονη Εκπαίδευση, Αθήνα, 2001 «Τι είναι ο κινηματογράφος;», εκδ. Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών, Αθήνα, 2004 «Κώστας Φέρρης», εκδ. Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, Αθήνα 2004 «Η κωμωδία στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο», εκδ. Έλευσις, Τρίπολη, 2006


Copyritght 2022 Thessalonikinfo / All rights reserved