ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΕΙΚΟΝΑ
γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
(ψυχαναλυτής-ψυχοθεραπευτής)
Από το Μάρτιο του 2020 μέχρι αυτή τη στιγμή που γράφονται αυτές οι στιγμές, τέλη Απρίλη 2020, η καραντίνα συνεχίζεται, ακόμη, δεν ξέρουμε πότε θα τελειώσει και πως θα οργανώσουμε μετά τη ζωή μας. Ζούμε μία κατάσταση που έχει δημιουργήσει, σε εμάς και σε άλλους συνανθρώπους μας, πολλά ψυχολογικά προβλήματα, τα περισσότερα από τα οποία δεν μπορούμε να τα διακρίνουμε επειδή ζούμε μέσα σε αυτό το αξιακό σύστημα. Ας προσπαθήσουμε να τα ανιχνεύσουμε, σε γενικές γραμμές.
Θα μιλήσουμε αποκλειστικά και μόνο για αυτά τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί σε εμάς, σαν κοινωνία, σε αυτό το χρονικό διάστημα. Η θεώρησή μας για αυτά που έπονται θα είναι θέμα άλλης προσέγγισής μας. Εδώ θα προσπαθήσουμε να κάνουμε την ανίχνευση και να προτείνουμε κάποιες λύσεις.
Το δεδομένο είναι ότι ο κάθε άνθρωπος μπήκε στην κατάσταση της καραντίνας έχοντας ήδη κάποια δικά του θέματα που δοκίμαζαν την αντοχή του ψυχικού του κόσμου. Ποια είναι αυτά, αυτό είναι άγνωστο τόσο σε εμάς όσο και στον ίδιο, τουλάχιστον σε όλη την έκτασή τους, διότι αν ήταν γνωστά θα μπορούσαμε να τα λύσουμε. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε εδώ είναι να ανιχνεύσουμε το επιπρόσθετο φορτίο που συσσωρεύτηκε από αυτά που ο καθένας έχει ζήσει μέσα στην καραντίνα. Αυτό το επιπρόσθετο φορτίο είναι υπεύθυνο, όπως θα δούμε, για πολλά υστερικές ή ψυχωτικές καταστάσεις, σε ατομικό και σε συλλογικό πεδίο.
Η καραντίνα, στην οποία μπήκε όλη η ελληνική κοινωνία, άρχισε ξαφνικά. Οι απαγορεύσεις δηλώθηκαν μία ημέρα και άλλαξαν τη ζωή μας ριζικά. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή τα ερωτήματα που τέθηκαν στον καθένα μας ήταν περίπου αυτά: Τι έγινε και μπήκαμε σε αυτή την κατάσταση των πραγμάτων; Πως αυτό ξεκίνησε; Πως θα ζήσουμε τώρα; Πόσο κινδυνεύουμε; Από ποιους κινδυνεύομε; Είναι όλα αυτά αλήθεια; Ποιος είναι αυτός ο ιός; Το κακό είναι ότι για όλα αυτά τα ερωτήματα δεν μπορούσε κανείς εύκολα να τους δώσει απάντηση. Οι κάποιες απαντήσεις ήταν ασαφείς και δεν έμπαιναν στο θέμα. Αυτό δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για να δημιουργηθούν υστερικά φαινόμενα στον κάθε άνθρωπο, τα οποία εγγράφονταν στο κοινωνικό σύνολο ως μαζική υστερία. Θα δούμε πως.
Είναι απολύτως λογικό η σκέψη του ανθρώπου να φτάσει σε αδιέξοδα. Όταν, μάλιστα, το θέμα είναι διατυπωμένο κάπως έτσι, «Θα ζήσω ή θα πεθάνω;», τότε αυτό το αδιέξοδο γίνεται αξεπέραστο. Το μυαλό του ανθρώπου δεν μπορεί να φτάσει στο σημείο που θα βρει τις δυνάμεις να ταξινομήσει τα δεδομένα και να προσπαθήσει να βρει μία λύση. Τα προβλήματα επιβίωσης, κυρίως οικονομικά, επιτείνουν την κατάσταση. Αν, λοιπόν, τα θέματα που δοκιμάζουν τον τρόπο που ζει είναι πολλά και δυσεπίλυτα, τώρα φαντάζουν ένα βουνό.
Θα πρέπει να δούμε ότι οι περισσότεροι από εμάς δε ζούμε μόνοι μας σε ένα σπίτι. Έχουμε οικογένειες, κατά συνέπεια, περισσότερα από δύο άτομα ζουν σε ένα σπίτι, στο μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Τα προβλήματα όλων αυτών μεταφέρονται στον οικογενειακό χώρο. Έτσι ο κάθε άνθρωπος έχει να αντιμετωπίσει μία συνισταμένη προβλημάτων, όχι μόνο τα δικά του, αλλά ακόμα και τον αντίκτυπο των προβλημάτων των οικείων του. Το θέμα γίνεται πιο σύνθετο, στην προσπάθειά μας να ψυχογραφήσουμε τον ψυχικό κόσμο ενός ανθρώπου.
Δεν έχει, ο καθένας από εμάς, να αντιμετωπίσει μόνο τα δικά του αμείλικτα προβλήματα αλλά και των άλλων. Το αδιέξοδο γίνεται μεγαλύτερο. Πως θα καταφέρει να ταξινομήσει όλα αυτά τα θέματα για να μπορέσει να δομήσει τον κόσμο του; Μου φαίνεται ότι αυτή η διαδικασία είναι πολύ δύσκολη. Ακόμα και αν έχει ειδικές γνώσεις πάνω σε αυτό το αντικείμενο, της ψυχολογίας ή της ψυχανάλυσης. Θέλει βοήθεια.
Είναι αυτονόητο ότι υπάρχει μία συζήτηση με του ID και του Άλλου, δηλαδή της άλλης οντότητας του εαυτού του που έχει ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργήσει, σύμφωνα με τις επιδράσεις του οικογενειακού και του αστικού περιβάλλοντος. Σε αυτό το σημείο αρχίζει να εμφανίζεται ο παραβατικός λόγος και η παραγωγή και αναπαραγωγή του νευρωσικού λόγου. Το να μπει σε αυτή τη διαδικασία είναι αυθόρμητο και αναγκαίο για να μπορέσει να παράξει λόγο και, απέλπιδα, να εξουδετερώσει τη νεύρωσή του. Μπαίνοντας όμως αναπτύσσει το νευρωσικό λόγο, ως παράβαση πλέον, μπαίνει όλο και πιο βαθιά στην υποτροπιασμένη νεύρωση, φτάνει στην υστερία και, τελικά, στην ψύχωση.
Το πιο αποτελεσματικό είναι ο κάθε άνθρωπος να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού σε αυτό το θέμα. Τουλάχιστον τη συμβουλή του. Ίσως αργότερα να μπει, όταν θα έχει ομαλοποιηθεί αυτή η κοινωνική διεργασία, σε μία αναλυτική διαδικασία. Το πιο άμεσο είναι να κάνει μία προσπάθεια ανασκόπησης του Εγώ του, δύσκολο βέβαια, αλλά μπορεί να φέρει μία πρόσκαιρη ηρεμία, αναγκαία πριν να καταφύγει στη βοήθεια ή συμβουλή ενός ειδικού.
Ως αρχή θα πρέπει ο καθένας να δει ότι οι άλλοι συνάνθρωποί μας δεν είναι «κακοί», δεν επιβουλεύονται τη δική μας ασφάλεια, δε θέλουν να πεθάνει. Δεν είναι εχθροί μας. Αντιμετωπίζουν τα ίδια ή σοβαρότερα προβλήματα όπως εμείς. Άρα θα πρέπει να τους δούμε ως αδύναμες προσωπικότητες και όχι ως δυναμικές επιφορτισμένες με αρνητικό φορτίο. Με αυτό τον τρόπο δε θα έχουμε αρνητικές και αδιέξοδες τάσεις. Ίσως είναι μία καλή αρχή. Η συνέχεια θα είναι η συμβουλευτική ή η αναλυτική διαδικασία.
Έχοντας δει την αρχή της τακτοποίησης του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου, μένει να δούμε τις εντάσεις που υπάρχουν πρώτα στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο και μετά στο στενό οικογενειακό. Αυτές οι εντάσεις θα μας δώσουν μία εικόνα της απειλής, των εντάσεων που δέχεται ο κάθε άνθρωπος. Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι η κύρια πηγή αυτών των εντάσεων ξεκινά από τις εντολές ή τις οδηγίες που δίνει η εκάστοτε εξουσία. Στο επόμενο σημείωμά μας θα ερευνήσουμε αυτό το θέμα για να μπορέσουμε τελικά να σκιαγραφήσουμε, με ακρίβεια, το ατομικό και μετά το κοινωνικό ψυχικό χάρτη, στη παρούσα χρονική περίοδο.
(τηλ. 6974123481, email: ioanisfragoulis@gmail.com)
