Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ

Ο ΟΡΕΣΤΗΣ ΣΚΟΤΩΝΕΙ

Η βία στο γυναικείο ψυχισμό | γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

ψυχαναλυτής

Πως θα μπορούσε η βία να νομιμοποιηθεί; Είναι δυνατόν αυτό και -κυρίως- είναι ηθικό; Φαίνεται να αναρωτιέται ένας άνθρωπος στην εποχή μας. Είχε κλείσει τα μάτια και δεν έβλεπε αυτά που τόσα χρόνια είχαν γίνει. Το πιο σοβαρό όμως ήταν ότι δεν είχε αφήσει την ψυχικό του κόσμο να καταλάβει τι έχει γίνει τόσο χρόνια. Και ο καιρός ήταν πολύς. Το βάρος συσσωρεύτηκε και έχει γίνει αφόρητο. Καλύτερα να μην του δίνεις σημασία, είπε. Και έπεσε κάτω. Ο άνθρωπος, στη σημερινή εποχή είναι υποκείμενο μιας συνεχιζόμενης βίας που έχει τις ρίζες της στην αρχαία, στην ιστορική, εποχή.

Θα μιλήσουμε για τη γυναίκα. Θα δούμε αυτή πως είναι το υποκείμενο μιας βίαιης κατάστασης που παράγει λόγο. Aυτός που θα είναι ο πυρήνας της εξουσίας σε μία πατριαρχική κοινωνία. Σε αυτή που ό,τι γίνεται έχει σα σκοπό την παραγωγή και την αναπαραγωγή του εξουσιαστικού μηχανισμού που δυναστεύει την κοινωνία. Στο στόχαστρο είναι ο άνθρωπος. Όχι μόνο η γυναίκα. Ο άντρας έφτιαξε έτσι το μηχανισμό της εξουσίας. Αμέσως και αυτός έχει γίνει θύμα του. Το θέμα είναι, λοιπόν, πολιτικό.

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: Ο ΜΥΘΟΣ

Ας πάμε όμως πίσω. Ο Ορέστης έχει επιστρέψει από τη Θήβα. Η αδελφή του, η Ηλέκτρα, το βλέπει. Καταλαβαίνει ότι είναι ο αδελφός της, του υπενθυμίζει το χρέος του. Να πάρει εκδίκηση για τον πατέρα τους. Ο Αγαμέμνων έχει σκοτωθεί από τον Αίγισθο. Πίσω από όλα αυτά είναι η Κλυταιμνήστρα. Αυτή είναι ο στόχος.

Είναι θέμα χρόνου. Αφού περνάει απαρατήρητος, το δέχονται στο παλάτι. Το μαχαίρι πέφτει στην καρδιά της μητέρας του. Το χέρι του Ορέστη είναι αυτό που εκτελεί. Η μητέρα του πέφτει νεκρή από τα χέρια του παιδιού της. Το αίμα της θα γίνει κόκκινο μελάνι. Θα γράψει και θα γράφει κάθε μέρα σελίδες που φέρνουν το τρόμο. Γράμματα, λέξεις, κείμενα που μας παρασέρνουν μακριά από αυτό που είναι η ουσία μας. Μας σέρνουν μακριά από τον Άνθρωπο. Κάθε μέρα όλο και περισσότερο.

Ελένη, Κλειώ, Αδαμαντία, Εβίν, η γυναίκα στη Φθιώτιδα, η 44χρόνη στη Βέροια, Καρολάιν… Κλυταιμνήστρα. Αρχετυπικά όλες είναι πρώτα Ιφιγένεια και μετά Κλυταιμνήστρα. Ας επανέλθουμε.

Ο Ορέστης έχει σκοτώσει τη μητέρα του. Η αδελφή του, η Ιφιγένεια έχει θυσιασθεί από τον ίδιο τον πατέρα της. Η άλλη αδελφή του, η Ηλέκτρα, έχει γίνει δούλα του Αίγισθου. Τώρα ο κύκλος του αίματος κλείνει. Η μητέρα του κείτεται νεκρή μπροστά στα πόδια του. Για να το πούμε διαφορετικά, η Μητέρα πέθανε. Είναι η τελευταία πράξη της μητριαρχίας. Η σκηνή έχει γίνει κόκκινη. Από το αίμα. Αυτό στιγματίζει τον Ορέστη.

Οι τύψεις τον καταδιώκουν. Σχεδόν τρελαίνεται. Ο Δήμος του Άργους του επιτρέπει να φύγει. Όταν αισθανθεί καλύτερα. Να πάει στην Αθήνα. Από εκεί θα επιστρέψει ψυχικά υγιής και καθαγιασμένος. Θα είναι ο νέος βασιλιάς του Άργους. Το αίμα της Κλυταιμνήστρας, σα μελάνι ανεξίτηλο, έχει γράψει τη νέα, μεγάλη, σελίδα της βίας. Την πιο σημαντική για την ιστορία του ανθρώπου. Αξίζει να τη διαβάσουμε προσεχτικά.

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑΣ

Αυτή η μητροκτονία είναι το τελειωτικό χτύπημα στη μητριαρχία. Η Μητέρα θα είναι για πάντα υποτελής στον Πατέρα. Η εποχή της ειρηνικής συνύπαρξης έχει οριστικά τελειώσει. Αρχίζει ένα μεγάλο κεφάλαιο που δε θα κλείσει, αυτό που διαβάζουμε και ζούμε στις μέρες μας. Βία, πόλεμοι, εξουσία. Αργότερα αυτός ο κύκλος αίματος θα ευλογηθεί από τη θρησκεία. Η κάθε εξουσία θα είναι ελέω Θεό. Το ίδιο και η βία που αυτή παράγει και αναπαράγει.

Η γυναίκα είναι ο μη-φαλλός, αν ακολουθήσουμε τη λακανική θεωρία¹. Η Κλυταιμνήστρα ως μη-φαλλός είχε τη φιλοδοξία να γίνει φαλλός. Ο φαλλός της. Η στάση της τέλειωσε με το αίμα της. Έτσι κλείνει ένας μητρικός κύκλος, Ιφιγένεια-Ηλέκτρα-Κλυταιμνήστρα, ένα τρίγωνο που εγκλωβίζει όλες τις γυναίκες. Αυτές που θα υποφέρουν από τη «λογική» βία του Πατέρα. Αν ο φαλλός δίνει ζωή, ως πέος, μπορεί να την πάρει πίσω, ως σπαθί. Ορίζει, με τη βία του, τη ζωή. Μόνο που αυτός ο τρόπος ζωής δεν μπορεί να δώσει ούτε απόλαυση ούτε ασφάλεια. Τα δύο αξιώματα της ψυχανάλυσης εδώ δεν εκπληρώνονται. Η νεύρωση παράγεται και βαδίζει προς την υστερία.

Ο Πατέρας, ο πατριάρχης, παίρνει πολλές μορφές: πατέρας, σύζυγος, αστυνόμος, προϊστάμενος, διευθυντής, κυβερνήτης, βασιλιάς, αδελφός, δεσπότης, άγιος ποιμένας… Η βία του όμως έχει μόνο μία μορφή που έχει κάποιες παραλλαγές. Ουσιαστικά είναι μόνο μία η δομή της.

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: ΦΑΛΛΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Για να μιλήσουμε για τη γυναίκα. «Ας πάρουμε αρχικά τα πράγματα από την πλευρά όπου κάθε x είναι του Φ_x, δηλαδή από την πλευρά που κατατάσσεται ο άντρας», αναφέρει ο Ζακ Λακάν². Συνεχίζει: «Κατατάσσεται εκεί κανείς από επιλογή -οι γυναίκες έχουν το ελεύθερο να βρουν θέση άμα τους κάνει κέφι. Ο καθένας ξέρει ότι υπάρχουν γυναίκες φαλλικές. Ότι η φαλλική λειτουργία δεν εμποδίζει τους άντρες να είναι ομοφυλόφιλοι. (…) Για τον άντρα χωρίς ευνουχισμό, δηλαδή κάτι που λέει όχι στη φαλλική λειτουργία, δεν υπάρχει δυνατότητα να έχει απόλαυση του σώματος της γυναίκας, με άλλα λόγια, να κάνει έρωτα. (…)

Ο άνδρας είναι που προσεγγίζει τη γυναίκα, που μπορεί να πιστεύει ότι την προσεγγίζει. (…) Αυτό που προσεγγίζει είναι το αίτιο της πράξης του έρωτα. Κάνω έρωτα, όπως δείχνει η ονομασία, είναι κάτι ποιητικό. Αλλά υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος ανάμεσα στην ποίηση και στην πράξη. Η πράξη του έρωτα είναι η πολύμορφη διαστροφή του αρσενικού, αυτό στο ομιλούν ον. (…)

Αυτό σημαίνει πως όταν ένα οποιοδήποτε ομιλούν ον κατατάσσεται υπό το λάβαρο των γυναικών, το κάνει ξεκινώντας από το ότι βασίζεται να είναι μη-όλο. Βρίσκοντας θέση στη φαλλική λειτουργία. Αυτό είναι που ορίζει τη γυναίκα βεβαίως. Μόνο που το Η γυναίκα δε γίνεται να γραφτεί παρά διαγράφοντας το Η. Δεν υπάρχει Η γυναίκα, οριστικό άρθρο που δηλώνει το καθολικό. Δεν υπάρχει Η γυναίκα διότι από την ουσία της δεν είναι όλη».

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: ΜΑΖΟΧΙΣΜΟΣ

Έχοντας δει τη γυναίκα στη φαλλική της λειτουργία, ας πάμε στο Βίλχελμ Ράιχ που βάζει μέσα σε αυτό το πλαίσιο και την κοινωνική συνιστώσα³, εξετάζοντας το μαζοχιστικό χαρακτήρα. Ερμηνεύει έτσι, ανάμεσα στα άλλα, το ιστορικό φαινόμενο του φασισμού. Βρίσκει τον τρόπο που σκοτώνεται ο Χριστός.

Αυτό που μας ενδιαφέρει, σε αυτό το σημείο της μελέτης, είναι η ανάπτυξη  του μαζοχιστικού χαρακτήρα. Ο Βίλχελμ Ράιχ το αναπτύσσει επαρκώς⁴. «Κάθε νευρωσική δομή έχει μία γενετήσια διαταραχή, με τη μία ή την άλλη μορφή. Προκαλεί λίμνανση και προσφέρει έτσι την πηγή ενέργειας για τη νεύρωση. Ο μαζοχιστικός χαρακτήρας αποκαλύπτει πάντα ένα ειδικό είδος διαταραχής της γενετήσιας λειτουργίας. Εκτός αν είναι έκδηλο από την αρχή. Αυτό δε γίνεται φανερό πριν να εξαφανιστεί βασικά η ανικανότητα ή η αναισθησία. (…)

Η ανίατη κατάσταση του μαζοχιστή, που δε θέλει να απαλλαγεί από την οδύνη του, έπρεπε να αποδοθεί στην πολύ ατελή γνώση μας για το σεξουαλικό του μηχανισμό. (…) Η ανακούφιση των αισθημάτων ενοχής μέσα από τιμωρίες επηρεάζει όχι τον πυρήνα αλλά την επιφάνεια της προσωπικότητας. Τέτοιες εξιλεωτικές οδύνες (…) αποτελούν ένα σύμπτωμα. Όχι την αιτία μίας νεύρωσης. (…)

Από την άλλη μεριά, η σύγκρουση ανάμεσα στη σεξουαλική επιθυμία και το φόβο της τιμωρίας έχει κεντρική σημασία σε κάθε νεύρωση. (…) Ο μαζοχιστικός χαρακτήρας βασίζεται σε μία πολύ ιδιόμορφη σπαστική στάση που ελέγχει, όχι μόνο τον ψυχικό, αλλά, κύρια και πρωταρχικά, το γενετήσιό του μηχανισμό. Αναστέλλει αμέσως κάθε έντονη αίσθηση ηδονής και τη μεταμορφώνει σε δυσαρέσκεια. Με αυτό τον τρόπο, η οδύνη, που αποτελεί τη βάση των αντιδράσεων του μαζοχιστικού χαρακτήρα, τροφοδοτείται και αυξάνεται συνεχώς. (…)

Η αναστολή της γενετήσιας προτεραιότητας οφείλεται, κατά ένα μέρος, στους κοινωνικούς φραγμούς. Κατά ένα άλλο στις νευρωσικές καθηλώσεις. Εξαιτίας της πιο πρώιμης βλάβης της σεξουαλικής δομής που οφείλεται σε λαθεμένη αγωγή. (…) Στους μαζοχιστές δεν είναι η δυσαρέσκεια που γίνεται ηδονή. Ακριβώς το αντίθετο: μέσα από ένα μηχανισμό που είναι ειδικός, για το μαζοχιστικό χαρακτήρα. Κάθε ηδονή που αυξάνεται πέρα από ένα ορισμένο βαθμό, αναστέλλεται και μετατρέπεται σε δυσαρέσκεια. (…)

Μπορούμε να συνοψίσουμε τις τρεις φάσεις αυτής της διαδικασίας ως εξής: Επιδιώκω την ηδονή. Λιώνω, αυτή είναι η αναμενόμενη με φόβο τιμωρία. Πρέπει να καταπνίξω αυτή την αίσθηση για να σώσω το πέος μου. (…) Στο μαζοχισμό το ηδονικό αίσθημα ότι λιώνεις, που οδηγεί στον οργασμό, γίνεται και το ίδιο αντιληπτό. Σαν η αναμενόμενη βλάβη. Το άγχος που βιώνεται στην πρωκτική ζώνη, σαν ένα αποτέλεσμα της πρωκτικής ηδονής, βάζει τα θεμέλια της ψυχικής στάσης. Κάνει τη μεταγενέστερη γενετήσια ηδονή, η οποία είναι σημαντικά πιο έντονη, να γίνει αντιληπτή. Σαν το σημάδι του τραυματισμού και της τιμωρίας. (…)

Επομένως, η μαζοχιστική στάση και η φαντασίωση που σχετίζεται με αυτή, ιδωμένες από σεξοοικονομική άποψη, προέρχονται από τη δυσάρεστη αντίληψη της αίσθησης της ηδονής. Χρησιμεύουν στο δαμασμό της δυσαρέσκειας με την ψυχικά διατυπωμένη έτσι που (…) η μαζοχιστική αντίδραση έχει μία ειδικά ουσιαστική νευρωσική βάση».

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ

Ο σαδισμός και ο μαζοχισμός είναι μία από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές της βίας. Οι μορφές της βίας που έχει καταγράψει η ιστορία σε τοπικό και παγκόσμιο πεδίο είναι πολλές και διαφορετικές.

Ας δούμε όμως πιο προσεχτικά. Όλη η καταγεγραμμένη ιστορία είναι κεφάλαια της βίας. Είτε από μία εξουσία είτε από μία κοινότητα ενάντια σε μία άλλη. Ο Έριχ Φρομ⁵ μελέτησε πολύ προσεχτικά τον καταστροφικό χαρακτήρα της βίας. Θεωρεί ότι η προϊστορική εποχή δεν έχει καταγραφθεί. Επειδή η ειρηνική συνύπαρξη ήταν μία συνηθισμένη κατάσταση που δεν υπήρχε ανάγκη καταγραφής της. Αντίθετα, η πρώτη μορφή βίας παρατηρείται όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια της ιδιοκτησίας. Σε επίπεδο κοινότητας. Ιστορικά είναι η εποχή που η μητριαρχία δεν έχει ακόμη ηττηθεί. Έχουμε τις πρώτες συγκρούσεις. Αργότερα, τους πρώτους πολέμους, μεταξύ των φυλών.

Η βία δεν έχει μόνο μία κατεύθυνση. Δεν είναι μόνο σωματική. Η πιο σκληρή και αφόρητη δομή της είναι η μη σωματική. Στη λεκτική βία θα δούμε πως αυτή ασκείται αποκλειστικά ψυχολογικά. Θα παρατηρήσουμε ότι η πιο ελαφριά μορφή της είναι αυτή που εκφράζεται με το λόγο. Αυτή που είναι άρρητη παράγει έντονη μορφή υστερίας. Μπορεί να σε οδηγήσει στην ψύχωση και στη σχιζοφρένεια.

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: ΑΡΡΗΤΗ-ΣΩΜΑΤΙΚΗ

Αυτή τη μορφή βίας, στην οποία είναι υποκείμενο η γυναίκα, στην εποχή μας, σε μεγάλο βαθμό δεν είναι σωματική. Είναι δύσκολο να τη καταγράψει κάποιος, δεν υπάρχει σε στατιστικές. Η γυναίκα καθημερινά υπόκειται σε αυτή τη βία. Το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της βίαιης μορφής είναι ότι δεν υπάρχει λόγος. Είναι στο άρρητο. Ο λόγος όμως παράγεται μέσα από την απουσία του. Είναι η άρνησή του, ως επικοινωνία. Ουσιαστικά και πρακτικά είναι ένα παραλήρημα. Μία επικοινωνία μεταξύ του ID και του Άλλου, κατά Λακάν¹, όσον αφορά στον άντρα. Είναι το σημείο μιας κορύφωσης της νεύρωσής του. Μέσα σε αυτές τις δομές μπορούμε, αν τις δούμε προσεχτικά, να παρατηρήσουμε τις σαδιστικές και μαζοχιστικές τάσεις.

Από τη μεριά της γυναίκας είναι η σιωπή. Ο σιωπηλός αυτός λόγος έχει την ίδια μορφή με αυτή του άντρα, όμως η διαφορά είναι ότι το ID βιάζεται να εκφέρει λόγο. Έχει, αυτή η συνομιλία, την ίδια μορφή που είδαμε πιο πάνω. Όμως η κορύφωση της νεύρωσης είναι μεγαλύτερη επειδή η δυναμική της ώσμωσης είναι αποτέλεσμα της βίαιης επικοινωνίας του άντρα. Τον εξαναγκασμό να παράξει λόγο. Αυτή η λόγια μορφή γίνεται από ανάγκη. Δε γνωρίζει τα αίτια αυτής της εκφοράς του λόγου, ψάχνει να τα βρει, να τα εκλογικεύσει, προσπαθώντας να μειώσει τη νεύρωση. Αδυνατεί όμως να το κάνει επειδή, εκείνη τη στιγμή δεν μπορεί να ανακαλύψει τη λογική της εξαναγκασμένης βίας.

Είναι προφανές ότι αυτή βία, η άρρητη, έχει μεγαλύτερη δυναμική από τη σωματική. Αν θα κάναμε ένα διάγραμμα των δύο μορφών βίας θα βλέπαμε τη διαφορά. Στην πρώτη μορφή, στη σωματική, θα είχαμε μία γραμμική εξίσωση που θα κατέληγε σε παραβολική. Εγγράφοντας σημεία έξαρσης. Στη δεύτερη περίπτωση, στην άρρητη βία, είναι μία παραβολική εξίσωση. Άρα συνεχόμενες εκρηκτικές στάσεις. Κάθε σημείο είναι, εν δυνάμει, μία στιγμή έκρηξης.

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: Η ΑΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Αν, λοιπόν, δούμε αυτή τη γυναίκα να έχει μία έκρηξη, τότε δε θα μπορούμε να τη δικαιολογήσουμε, με την πρώτη ματιά. Κοιτάζοντας πιο προσεχτικά και αναλύοντας την κατάσταση, όχι μόνο τη δικαιολογούμε. Ανακαλύπτουμε ουσιαστικά την αρνητική δυναμικής της. Αυτή καταστρέφει τον ψυχισμό της γυναίκας παράγοντας λόγο παραβατικό και παραληρηματικό. Οδηγεί κατευθείαν στο ψυχωτικό.

Στην πρώτη της μορφή η βία κακοποιεί. Μερικές φορές, δολοφονεί το σώμα. Στη δεύτερη μορφή της σκοτώνει τον ψυχισμό της γυναίκας. Αποδομεί το σώμα της προοδευτικά. Φτάνουμε λοιπόν στο σημείο να μιλάμε για ένα άλλο σώμα.

Η γυναίκα πλέον αρνείται το σώμα της. Ποιο σώμα όμως; Ας θυμηθούμε ότι αυτό το σώμα της το έχει δώσει μία γυναίκα και ένας άντρας. Οι γονείς της. Το έχει διαμορφώσει ένας άντρας, ο πατέρας της. Ουσιαστικά εδώ ο πατέρας είναι ένα συλλογικό υποκείμενο. Οι συνιστώσες του είναι αυτός ο ίδιος ο πατέρας, ο πατέρας του, οι ιδέες που εκφέρονται από την πατριαρχική εξουσία της κοινωνίας όπου ζουν, η εκπαιδευτική, θρησκευτική και εκτελεστική εξουσία, όπως και η καταστολή που αυτές εξασκούν. Ο άντρας μεταφέρει αυτά τα αρνητικά σημεία, με ασυνείδητο τρόπο, στο παιδί του, στην κόρη του. Αυτή τα δέχεται γιατί στην παιδική ηλικία δε γνωρίζει αυτά τα χαρακτηριστικά που εμείς αναφέρουμε.

Το σώμα της γυναίκας έχει δύο υποστάσεις. Την ύλη και το χαρακτήρα της. Στην αρχή αυτός ο χαρακτήρας βιάζεται, πρώτα ασυνείδητα και μετά συνειδητά. Διαμορφώνεται αποκτώντας νευρωσικές μορφές. Στη συνέχεια διαμορφώνει αυτό το ίδιο το σώμα, δίνοντας του αρνητικά σημεία. Ακολούθως αυτό διαμορφώνει το χαρακτήρα. Ο ψυχισμός της γυναίκας βαδίζει σε ένα νευρωσικό πεδίο. Πηγαίνει στο ψυχωτικό. Αυτές οι μεταβολές είναι η μία συνέπεια της άλλης.

Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΨΥΧΙΣΜΟ: ΤΟ ΑΛΛΟ ΣΩΜΑ

Κατά συνέπεια, η γυναίκα αποκτά ένα σώμα που δεν είναι πλέον δικό της. Έχει τα σημάδια της βίας, όπως την περιγράψαμε προηγούμενα. Αυτό το σώμα δεν το θέλει. Το αρνείται. Είναι όμως δικό της γιατί είναι αναγκασμένη να ζει σε αυτό. Βλέπουμε ένα σημείο υστερικής έκρηξης που πυροδοτεί μία διαδρομή στο ψυχωτικό. Η βία φτάνει στο σημείο να απορριφθεί το ίδιο το σώμα. Ουσιαστικά να την κάνει να το αρνηθεί. Άρα μία ρήξη με το Εγώ της. Αυτό το χάσμα μπορεί να οδηγήσει σε ένα σχιζοειδές σημείο.

Μπορούμε, λοιπόν, να δούμε ότι η ψυχολογική βία είναι πολύ πιο δυνατή και επώδυνη από τη σωματική. Βρισκόμαστε, σε όλη αυτή τη μελέτη μας, στο σημείο της παραγωγής του λόγου. Βλέπουμε το βιασμό της γυναίκας που εξασκείται συνέχεια. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Πως μπορεί όλη αυτή η βία να σταματήσει;

Είναι μία διαδικασία που έχει να κάνει τόσο με τον άντρα όσο και με τη γυναίκα. Εστιάζει στη λίμπιντο. Αυτό είναι προφανές. Η αναλυτική διαδικασία θα ξεκινήσει από εκεί και θα φτάσει στον πυρήνα του θέματος. Τα δύο άτομα, ο άντρας και η γυναίκα, θα πρέπει να λειτουργούν αυτόνομα, όσον αφορά στην αναλυτική διαδικασία, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Στο τέλος της διαδικασίας, όπως θα δούμε, «σταματά η επιρροή του αναλυτή. Η απόφαση θα πρέπει να ληφθεί από το ιδεώδες του Εγώ του αναλυόμενου, το οποίο έχει επίσης αφομοιώσει, μέσω της ανάλυσης, ορμικά θετικά στοιχεία. (…) Ο σκοπός της αναλυτικής θεραπείας παραμένει η απελευθέρωση της αντίληψης της ερωτικής πραγματικότητας, σε κάθε ατομική περίπτωση, ασχέτως του πόσο μεγάλο είναι το χάσμα μεταξύ ιδεώδους και πραγματικής επιτυχίας»⁶, όπως αναφέρει ο Ράιχ.

Θα επανέλθουμε σε αυτό το σημείο για να μιλήσουμε για την αναπαραγωγή του λόγου. Αυτό που αναλύσαμε, υπό τη σκοπιά της βίας, ήταν το σημείο παραγωγής του. Η αναπαραγωγή του έχει άλλους μηχανισμούς που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να αναλυθούν.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ζακ Λακάν, «Οι ψυχώσεις», εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2005, μτφρ. Ρούλη Χριστοπούλου, Βλάσης Σκολίδης. Ειδικά δες σ.σ. 307-361. Αυτή η έκδοση είναι το τρίτο σεμινάριο του Ζακ Λακάν που έγινε στο Παρίσι από το 1955 μέχρι το 1956.
2. Ζακ Λακάν, «Ακόμη encore, σεμινάριο εικοστό», εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2011, μτφρ. Βλάσης Σκολίδης, μεταγραφή κειμένου Ζακ-Αλέν Μιλέρ, σ.σ. 173-175, δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και γαλλικά) του 20^ου σεμιναρίου που έγινε στο Παρίσι, θα μπορούσαμε να το συνοψίσουμε με τρεις λέξεις: η απόλαυση, η αγάπη, η γυναικεία σεξουαλικότητα.
3. Από το πλούσιο υλικό του Ράιχ εδώ θα αναφερθούμε στα: Βίλχελμ Ράιχ «Ο μαζοχιστικός χαρακτήρας», εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, μτφρ. Νίκος Αλεξίου. Αυτή η εργασία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό International Zeitschrift Fur Psychoanalyse, XVIII, 1932-1933. Είναι η κλινική ρήξη του Ράιχ με τη θεωρία του ενστίκτου του θανάτου του Φρόιντ, χωρίς να την απορρίπτει, αλλά να τη συμπληρώνει. Βίλχελμ Ράιχ «Η δολοφονία του Χριστού», εκδ. Αποσπερίτης, Αθήνα, μτφρ. Δημήτρης Παπαδημητρίου, βλέπε ειδικά σ.σ. 62-90, όπου αναλύεται η πατριαρχική δομή της κοινωνίας. Βίλχελμ Ράιχ «Η μαζική ψυχολογία του φασισμού», εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1974, μτφρ. Ηρώ Λάμπρου. Αναλύεται λεπτομερώς το κοινωνικό φαινόμενο του φασισμού. Βλέπε σ.σ. 150-161, όπου αναλύονται οι γενετήσιες και οικονομικές προϋποθέσεις της αυταρχικής οικογένειας.
4. Βίλχελμ Ράιχ «Ο μαζοχιστικός χαρακτήρας», εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, μτφρ. Νίκος Αλεξίου, σ.σ. 46-59.
5. Βλέπε το Έριχ Φρομ «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία», εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1971, μτφρ. Δημήτριος Θεοδωρακάτος. Ο Φρομ εδώ μελετά τον άνθρωπο που έχει γίνει ένας ασήμαντος τροχός ενός τεράστιου μηχανισμού. Επίσης, Έριχ Φρομ «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας», εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1977, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη. Ειδικά σ.σ. 418-482, όπου αναλύεται ο καταστροφικός χαρακτήρας του σαδισμού.
6. Βίλχελμ Ράιχ, «Η λίμπιντο», εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 2011, μτφρ. Νίκος Αλεξίου, σ.σ. 68-69 και 70-72.