ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ

ΤΟΥ ΚΟΡΝΗΛΙΟΥ ΚΑΣΤΡΟΡΙΑΔΗ

Για τον Κορνήλιο Καστοριάδη μίλησε ο Γιώγος Σαράτσης, σε διάλεξη που έδωσε στο πλαίσιο του Κήπου του Επίκουρου, στη Θεσσαλονίκη, στο ξενοδοχείο Μινέρβα. Το θέμα είναι επίκαιρο αφού η διδασκαλία του Καστοριάδη είναι σήμερα μέσα στον πυρήνα της μαζικής παράνοιας που μαστίζει τη δυτική (και όχι μόνο) κοινωνία στις μέρες μας.

Θεωρούμε ότι ο αναγνώστης είναι σχετικά εξοικειωμένος με την ιστορία του Έλληνα διανοητή, για τη δράση του στην Ελλάδα και στη Γαλλία. Μπορεί επίσης να βρει στο διαδίκτυο ιστορικό υλικό για τη δράση του σύγχρονου αυτού φιλόσοφου. Εδώ θα περιοριστούμε σε μία θεώρηση όσον αφορά στο κοινωνικό φαντασιακό, σα μία προέκταση του συλλογισμού του Γιώργου Σαράτση, έτσι όπως εκφράστηκε στη συγκεκριμένη διάλεξη.

Στη διάλεξη εξετάστηκε η σκέψη του Καστοριάδη διαχρονικά και πως θα μπορούσαμε σήμερα να δεχτούμε τα ευεργετήματά της. Η θεώρησή του για το κοινωνικό φαντασιακό έχει τεράστια σημασία για το σημερινό άνθρωπο. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η αντίληψη για την πραγματικότητα, πιο συγκεκριμένα η έκφανση της πραγματικότητας, έτσι όπως τη δέχεται ο καθένας. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι υπάρχουν τόσες εκφάνσεις της πραγματικότητας όσοι είναι αυτοί που έχουν αντιληφθεί ή ζήσει ένα γεγονός, ο αριθμός πολλαπλασιάζεται με τις διαφορετικές μορφές του ψυχικού κόσμου του κάθε ατόμου όταν βιώνει ή επαναβιώνει αυτό το γεγονός. Μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα πρώτο συμπέρασμα.

Η πραγματικότητα, έτσι όπως την εννοούμε, δεν υπάρχει. Στη θέση της υπάρχει ένα στερέωμα από θεωρήσεις της που δημιουργεί το σύμπαν του πνευματικού χώρου, αυτό που θα λέγαμε κοινωνική πραγματικότητα. Είναι απόλυτα λογικό ότι πέρα απ’αυτή την πραγματικότητα υπάρχει το φαντασιακό. Αν μπούμε στον κόπο να σκεφτούμε αυτούς τους δύο όρους, «πραγματικό» και «φαντασιακό», τότε θα βρεθούμε μπροστά στο θεμελιώδες ερώτημα: ποια είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο «πραγματικό» και το «φαντασιακό»;

omilia-gia-kastoriadi-foto2

Πως θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε με σαφήνεια το ένα απ’το άλλο; Στο έργο των φιλοσόφων, απ’τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, το φαντασιακό με το πραγματικό «μπερδεύονται» τόσο που ο «πραγματικός» κόσμος είναι ένα ασταθές μείγμα των δύο συστατικών του. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το «κοινωνικό φαντασιακό» με το «κοινωνικό πραγματικό» ακολουθούν δύο γραμμές που το ένα μπαίνει μέσα στο άλλο τόσες φορές όσες χρειάζεται για να «πλεχτεί» αυτό που θα ονομάζαμε «πραγματικότητα», σύμφωνα με την αντίληψή μας.

Ο Καστοριάδης μιλάει λοιπόν για τις νευρώσεις, σε όλες τις μορφές τους, υποτροπιασμένες ή όχι, όπως επεμβαίνουν για να διαμορφώσουν αυτό που λέμε «πραγματικό» ή «φαντασιακό». Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης ότι μιλά για τη συνείδηση, έτσι όπως την εξετάζει ο Ενρί Μπερξόν, στα τέλη του 19ου αιώνα. Έχει τεράστια σημασία αυτή η άποψη γιατί είναι το σημείο απ’το οποίο μπορεί να ξεκινήσει ένας διάλογος, όχι του στιλ Εγώ↔Άλλος μόνο, αλλά μεταξύ του Εγώ, του Άλλου, της Ταυτότητάς μου, της Ταυτότητας του Άλλου. Μιλάμε σαφέστατα για τις διαφορετικές εκφάνσεις του ψυχικού μας κόσμου όταν προβάλλονται στον ψυχικό χώρο. Μία διερεύνηση που θα μας βοηθούσε να βρούμε αυτά τα σημεία του διαλόγου με τους άλλους ανθρώπους για να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση του κοινωνικού χώρου, με τον πλέον γόνιμο τρόπο.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο Καστοριάδης μιλάει για τον άνθρωπο που ενεργεί στην κοινωνία, που διαμορφώνει συνείδηση, που αναφέρεται στο κοινωνικό δρώμενο, που ενεργεί στην Ιστορία. Ο λόγος του είναι πολιτικός, σε δεύτερο βαθμό, αφού περνά πρώτα απ’τη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση. Και μένει στην πολιτική με τη βαθιά έννοια αυτού του όρου, φυσικά όχι με την έννοια της διαχείρισης μίας «πραγματικότητας», όπως, δυστυχώς συμβαίνει στις μέρες μας. Ο λόγος του είναι επίκαιρος, πολύ περισσότερο σήμερα, κριτικός σε λογικές διατήρησης του σαθρού, μη ρήξης με το υποτροπιασμένο παρελθόν.

Γιάννης Φραγκούλης



ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Ο Γιάννης Φραγκούλης γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1960, όπου τέλειωσε το εξατάξιο γυμνάσιο. Σπούδασε χημεία στον Καναδά, στο Μόντρεαλ (Quebec), στο Μόνκτον (New Brunswick) και στην Ορλεάνη (Γαλλία). Το 1989 σπούδασε φωτογραφία στην ΑΚΤΟ, στην Αθήνα. Παρακολούθησε σεμινάρια σημειωτικής, με το Δημήτρη Τσατσούλη (φωτογραφίας, λογοτεχνίας και θεάτρου), στο Ελληνοαμερικάνικο Κολλέγιο. Το 2009 τέλειωσε το Master in Arts, από το Middlesex University, με θέμα της διατριβής του, «Ο μύθος, μια αφηγηματική διακειμενικότητα». Το 1989 άρχισε να αρθρογραφεί και το 1990 ξεκίνησε να γράφει κριτικές κινηματογράφου. Το 1992 έγινε μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου, της οποίας έχει διατελέσει Πρόεδρος, και της FIPRESCI. Το 1994 έγινε μέλος του «Μικρό» (Σωματείο για την ταινία μικρού μήκους), στο οποίο ήταν Πρόεδρος για δύο θητείες. Το 2000 ξεκίνησε να διδάσκει σε σεμινάρια κινηματογράφου στην Ένωση Τεχνικών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης (ΕΤΕΚΤ), στο «Μικρό», στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, στο Μουσείο Κινηματογράφου, στο Μικρό Πολυτεχνείο, στη Σχολή Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου, στο δικό του χώρο και σε συνεργασία με τη filmfabrik Productions, στη Θεσσαλονίκη, όπου διδάσκει κινηματογράφο μέχρι σήμερα στο Κινηματογραφικό Εργαστήρι Fabula, το οποίο διευθύνει. Συμμετείχε στο στρογγυλό τραπέζι της FIPRESCI, στην Κωνσταντινούπολη και στη Φιλιππούπολη με θέμα τον βαλκανικό κινηματογράφο. Συμμετείχε σε κριτικές επιτροπές στα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας και σε Φεστιβάλ, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του Εργαστηρίου Almakalma, το οποία ερευνά τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο (Performance). Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στην εφημερίδα Εξόρμηση, στην οποία ήταν υπεύθυνος του πολιτιστικού τμήματος, στην Αθηναϊκή, στη Νίκη, στο Μανδραγόρα, στην Ουτοπία, στη Σύγχρονη Εκπαίδευση, στον κατάλογο του Φεστιβάλ της Λάρισας, στη Γραφή, στο Κ.ΛΠ., στο Ριζοσπάστη και στο Αλμανάκ της ΠΕΚΚ. Ίδρυσε το περιοδικό «αντι-Κινηματογράφος», στο οποίο ήταν διευθυντής σύνταξης, το 1992, το περιοδικό «Κινηματογράφος και Επικοινωνία», στο οποίο ήταν διευθυντής, το 2000. Επιμελήθηκε και συνπαρουσίασε, μαζί με τον Κώστα Σταματόπουλο, την εκπομπή «Cineπλάνο», στο 902TV, από το 2008 έως το 2009. Ήταν υπεύθυνος για τους διαδικτυακούς τόπους www.cinemainfo.gr και www.theaterinfo.gr. Ίδρυσε και διεύθυνε το greeceactuality.wordpress.com. και τώρα διευθύνει και αρθρογραφεί στα www.filmandtheater.gr και www.thessalonikinfo.gr. Έχει μεταφράσει το βιβλίο του Jean Mitry, «Ο ρυθμός και η μουσική στον κινηματογράφο», έχει γράψει τα βιβλία «Η κωμωδία στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο», εκδ. Έλευσις, το 2006, «Τι είναι ο κινηματογράφος;», εκδ. Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών (σειρά νεανική Βιβλιοθήκη) και «Κώστας Φέρρης», εκδ. της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Έχει οργανώσει διάφορες εκδηλώσεις στην Ελλάδα, όπως το Αφιέρωμα στον Παλαιστινιακό Κινηματογράφο, το 2002, την Εβδομάδα Κλασικού Ιαπωνικού Κινηματογράφου και την Εβδομάδα Σύγχρονου Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, το 2002, ως μέλος της Π.Ε.Κ.Κ. Ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής του Πανοράματος Νέων Δημιουργών, στο Ε.Κ.Θ., στη Θεσσαλονίκη, και ιδρυτής της Κινηματογραφικής Λέσχης Solaris, η οποία δραστηριοποιείται πλέον στη Θεσσαλονίκη. Διευθύνει το Αφηγηματικό Εργαστήριο Fabula, που ερευνά τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο. Έχει σκηνοθετήσει τρείς ταινίες μικρού μήκους, οι δύο πτυχιακές για το Master στο πανεπιστήμιο Middlesex, και την ταινία-ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, «Η αγία της αρχαίας Μαντινείας». ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ «Μέσα από τις βιτρίνες», 8΄, 2009, σκηνοθεσία «Nafasz», 7΄, 2009, σκηνοθεσία «Η αγία της αρχαίας Μαντινείας», 50΄, 2010, ντοκιμαντέρ, σκηνοθεσία «Στιγμή απολιθωμένη», 31΄, 2010, ντοκιμαντέρ, σκηνοθεσία «Η τελευταία λατέρνα», 6΄, 2010, σεναριακή επιμέλεια «Το κλειδί της επιστροφής», 13΄, 2015, σεναριακή επιμέλεια «Το συρματόπλεγμα», 19΄, 2015, σεναριακή επιμέλεια «Στο Τσινάρι», 7΄, 2017, σκηνοθεσία «Sotos, ζωγράφος αει…πράγμων», 2020, 97΄, σκηνοθεσία-φωτογραφία ΒΙΒΛΙΑ «Ο ρυθμός και η μουσική στον κινηματογράφο», του Jean Mitry, μετάφραση, εκδ. Entracte και Σύγχρονη Εκπαίδευση, Αθήνα, 2001 «Τι είναι ο κινηματογράφος;», εκδ. Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών, Αθήνα, 2004 «Κώστας Φέρρης», εκδ. Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, Αθήνα 2004 «Η κωμωδία στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο», εκδ. Έλευσις, Τρίπολη, 2006


Copyritght 2022 Thessalonikinfo / All rights reserved